Bağımlılık konusunda kişinin bağımlılık seviyesini ve gerekli ihtiyaçlarınıbelirleme bağlamında Shaffer’in “madde kullanım seviyeleri modeli” yararlıolabilir. Shaffer’in modeli, kişilerin madde kullanımının her zaman sorununtemeli olmadığının altını çizmektedir.
Ben de yaptığım değerlendirmelerde, kişinin madde kullanım/bağımlılık seviyesini iyice anlamaya özen gösteriyorum. Çünkü hemen hemen her zaman madde kullanım seviyeleri arasında ayrım yapabilmek ve belirlenen kullanım seviyesine bağlı olarak uygun şekilde müdahalede bulunmak büyük faydalar sağlamaktadır.
Tabii ki durumun bir de kriminal adalet yönü var…
Yazıyı okuduktan sonra sadece madde kullanan kişiyi hapse atmanın veya gazetelerde damgalamanın ne kadar adil olduğunu tekrar bir düşünün…
Deneysel kullanım
Uyuşturucu kullanımı, merak veya yeni duygular ya da ruh hallerini deneyimleme isteği ile motive edilmektedir. Kişi, burada, tek başına veya aynı zamanda denemeye başlamış bir veya daha fazla arkadaş eşliğinde olabilir. Bir defaya mahsus kullanım ya da kısa süreli kullanım, “deneysel kullanım” türüne girer.
Sosyal/eğlence amaçlı kullanım
Bu madde kullanım türünde, maddeyi kullanan kişi, sadece belirli özel etkinliklerde veya sosyal ortamlarda madde kullanır. Bu madde kullanım seviyesindeki kişiler belli etkinlikleri, belli maddelerleilişkilendirmektedir.
(Bazı partilerde veya elektronik müzik festivallerinde deneyimlikullanıcılar tarafından ekstazi kullanımı VEYAbelirli yemeklerle birlikte alkol tüketmek.)
Durumsal kullanım
Planlanan aktivitelerin sorunsuz bir şekilde yapılması için arttırılmış uyanıklık, sakinlik, dayanıklılık gerektiğinde veya acıyı dindirmek için madde kullanımları mevcuttur, bu da durumsal kullanıma giren madde kullanım seviyesidir.
(Uzun yol araba sürmek, vardiyalı çalışmak veya sınavlara çalışmak gibi…)
Yoğun kullanım
Bu seviye bir öncekine benzese de, çok daha ağır olduğunu belirtmeliyim. Genellikle bireyin rahatlama ya da arzu edilen performans seviyesine ulaşma ihtiyacı ile ilgilidir. Ayrıca, kişi, bu seviyede madde veya bağımlılığı binge (tıkınma) kullanımı da gösterebilir. “Binge” kullanım seviyesi ara sıraveya belirli durumlar ile ilişkili olabilir.
(Sabah üç bardak kahve içmeden ayılamayanlar da aramızdadır sanırım?)
Kompulsif/ bağımlı kullanım
Bağımlı kullanımda, madde kullanımı, kişinin önemli zihinsel veya fiziksel sıkıntı yaşamadan, madde kullanımından vazgeçemeyeceği psikolojik ve fizyolojik bağımlılığa dönüşür. Uyuşturucu kullanımı, artık, kullanıcının günlük yaşamının merkezinde yer almaktadır.
Kişi, fiziksel olarak bağımlı olduğunda, maddeye erişemediği zamanlarda yoksunluk belirtileri geliştirir. Psikolojik bağımlılığa sahip birey için ise, madde, kişinin düşünceleri, duyguları ve etkinlikleri için “merkezi” olduğu zaman ortaya çıkar. Bu seviyedeki kişiler, zararlı etkilerin farkında olmasına rağmen, kullanmak için güçlü bir dürtüye sahiptir.
Her ne kadar tüm kullanım seviyeleri sorunlu olmasa da, madde kullanımınınçok kötü sonuçları olabilir. Aynı şekilde, unutmamak gerekir ki kimse aniden bağımlı kullanım seviyesine geçmez. Bu yüzden seviyeler arası geçişin çok sık görülmese de mümkün olduğunu hatırlatmak isterim.
Kaynakça
Shaffer, F. (2004). Drug use patterns. http://www.health.gov.au/internet/publications/publishing.nsf/Content/drugtreat-pubs-front9-wk-toc~drugtreat-pubs-front9-wk-secb~drugtreat-pubs-front9-wk-secb-2~drugtreat-pubs-front9-wk-secb-2-2