Neden bazı insanlar alışkanlıklarından daha kolaykurtuluyorken, neden diğerleri vazgeçemiyor?
İnsanları, herhangi bir alışkanlığın/bağımlılığın bir sorun haline geldiğini kabul etmeleri için motive eden ve yardım almaya istekli olduklarını belirten pek çok durum vardır. Bununla birlikte, bazıları için, korkunç sonuçlara rağmen, bağımlılıklarının büyüklüğünü inkâr etme eğilimi vardır. Bazı insanlar problemden haberdar olabilirler, ancak yardım almak ve/veya iyileşmek için gerekli adımları atmayı zor bulabilirler. Bir de değişim ihtiyacını tanımlayabilen ve destek bulmak ve sürdürmek için gerekli adımları atmaya hazır olanlar var tabii…
1977’de James Prochaska ve Carlo Di Clemente, “Değişim Aşamaları” modelini geliştirdi. Bu model bireyiniyileşmeye girmeye hazır olduğunu değerlendirir ve bireyi harekete geçmeyeyönlendiren stratejiler veya değişim süreçleri sağlar. “Değişim Aşamaları”modeli, tedavi uzmanlarına ve aile bireylerine, bağımlıların iyileşme motivasyonunudaha iyi anlamalarına yardımcı olmada yararlıdır.
Birinci Aşama: Niyet Öncesi
Bu aşamada, insanlar birdeğişim ihtiyacını düşünmüyorlar ve bu nedenle yardım aramaya ilgisiz olurlar. Bu evrede, bağımlı kişi muhtemelen savunma mekanizmasını devreye sokarak,alışkanlık, kullanım ve tüketim konusunda mantıksız davranışlar sergileyecektir.
İkinci Aşama: Niyet
Niyet aşamasında, insanlar bağımlılıklarının kişisel sonuçlarının farkındadırlar ve sorunlarını düşünmeye zaman ayırabilirler. Bu aşamada, bağımlı kişi, bağımlılıklarının sonuçları hakkında tartışmaya açık olabilir; bununla birlikte, bir değişiklik yapmak konusunda kararsız kalabilirler.
Üçüncü Aşama: Hazırlık
Hazırlık aşamasında, kişi, birdeğişiklik yapmak için kendi kendisine bir taahhütte bulunur. Çoğu zaman, bağımlılıklarındanarınmak isteyen bireyler, bilinçsizce bu aşamayı atlamaya ve doğrudan harekete geçmeye girişeceklerdir; bu noktada, çevresindeki kişiler aceleci davranması konusunda yakınına destekleyici görünmeli ve kendisine zaman vermesini sağlamalıdır.
Dördüncü Aşama: Eylem
Eylem aşamasında, insanlardeğişme kabiliyetine sahip olduklarına ve iyileşme adımlarını atmaya aktif olarak dahil olduklarına inanırlar.
Beşinci Aşama: Sürdürme/İyileşme
İyileşme aşamasında, süreçiçerisindeki birey aktif bağımlılığa yol açacak tetikleyicileri ve diğer “bağımlılıklarını” başarıyla önlemeyi öğrenir. Bu aşamadaki insanlarilerlemelerini hatırlatmakta ve iyileşme hedeflerini güçlendiren toplulukdestekleri oluşturmaya eğilimlidirler.
Altıncı Aşama: Nüksetme
Kişi alışkanlığına geridönmediği takdirde beşinci aşama kişinin iyileşmesi, yani alışkanlığındankurtulması manasına gelir. Kişi, bırakmaya çalıştığı şeyi bir defaya mahsus yapması “sapma” (lapse) olarak bilinir. Eski alışkanlık kalıbına dönmesi ise nüksetme (relapse) olarak bilinir. Bu aşamaya gelen kişi birinci aşama olan niyet öncesi aşamasına gelene kadar alışkanlığına devam eder.
